The Lord of the Rings

The Lord of the Rings: Een testament voor de eeuwigheid

J.R.R. Tolkiens The Lord of the Rings is, daar kunnen we het allemaal over eens zijn, het grootste fantasywerk van de moderne literatuur. Met zijn enorme wereld, complexe verhaal, tot in de kleinste details uitgewerkte fictieve volkeren en talen, en talloze epische momenten heeft de Oxford-hoogleraar in decennia van werk een werk gecreëerd waarmee elke fantasyroman vergeleken moet worden. Vandaag de dag geniet de filmadaptatie van Peter Jackson van dezelfde status.

The Lord of the Rings werd lange tijd beschouwd als onverfilmbaar. Te groot, te complex, gewoon te veel van alles. Maar dat weerhield de regisseur, die vooral bekend was om zijn splatter-parodie Braindead en de komedie Meet the Feebles, niet. Met zijn ontspannen en praktische neuseelandse stijl bracht hij het fantasygenre uit de niche naar de mainstream en veranderde Hollywood op blijvende wijze. Jackson had waarschijnlijk evenmin verwacht dat hij 17 Oscars voor zijn trilogie zou ontvangen. Wat maakt de trilogie vandaag de dag zo uniek?

Ambitie

De verfilming van The Lord of the Rings was in elk opzicht een ambitieuze onderneming. Het begint al bij het genre. Tegenwoordig lijkt een groot fantasymerk niets bijzonders meer, een Game of Thrones of The Witcher krijgen vanzelfsprekend enorme budgetten. In 2001 was dat echter anders. Natuurlijk waren er toen ook fantasyfilms, maar geen met grote budgetten. Met fantasy kon je niet echt veel geld verdienen of prijzen winnen, kortom: het genre werd niet serieus genomen. Om dat te veranderen was een project als The Lord of the Rings nodig. Want de verfilming van Peter Jackson moest niet gewoon een goede fantasyfilm zijn, maar een goede film in het algemeen. En dat kon alleen door grote ambities.

Wie adembenemende panorama’s van Nieuw-Zeeland wil vastleggen, enorme filmsets wil bouwen, een uitgebreid arsenaal aan wapens en harnassen wil smeden en gloednieuwe technologieën wil ontwikkelen om zijn visie waar te maken, heeft naast vindingrijkheid en hard werken vooral één ding nodig: geld. Dit kwam onder andere van New Line, die met hun beslissing om het project te ondersteunen ook filmgeschiedenis schreef. Niet alleen was de hele licentiesituatie behoorlijk ingewikkeld, vooral moesten de drie films tegelijkertijd worden opgenomen - wat nog nooit eerder was geprobeerd! Als The Fellowship of the Ring in de bioscoop had geflopt en de overige films direct op dvd waren verschenen … een project van deze omvang kan een studio gerust naar de ondergang brengen. Maar hier kwam de investering meer dan goed uit, en tegenwoordig is het gangbaar om films jaren van tevoren te plannen, zie bijvoorbeeld het Marvel Cinematic Universe.

Detailzucht

Midden-aarde is een van de grootste world-building-experimenten in de geschiedenis. De tijd en de aandacht voor detail die J.R.R. Tolkien in zijn wereld heeft gestoken, zijn ongeëvenaard. Midden-aarde voelt gewoon “echter” aan dan andere fantasywerelden. Dieper. Ook omdat Tolkien altijd kwaliteit boven kwantiteit stelde. In plaats van een enorme hoeveelheid materiaal in één keer te produceren om zijn wereld te vullen, investeerde de Oxford-hoogleraar maanden, jaren, soms tientallen jaren in zijn manuscripten, verfijnde details, corrigeerde inconsistenties en creëerde zo stap voor stap een wereld die doordrenkt is van geschiedenis.

Peter Jackson en zijn team profiteerden enorm van al dit werk. Alles was er, ze hoefden alleen nog maar te beslissen welke elementen ze voor hun verfilming wilden gebruiken. De films voelen ook zo “echt” aan als de boeken: het productieteam was net zo detailgericht als Tolkien zelf! De tijd, het geld, de moeite die hier is gestoken, of het nu gaat om de enorme sets, talloze miniaturen of de kleinste details van harnassen, is gewoon indrukwekkend. Voorbeelden, alsjeblieft: voor de films werden onder andere 48.000 harnasdelen, 10.000 pijlen, 500 bogen, 1.800 hobbitvoeten en 10.000 orkkoppen gemaakt!

De cast

The Lord of the Rings is een van de weinige films waarbij de cast de beoordeling “perfect” verdient. De meeste projecten kiezen ofwel grote namen om zoveel mogelijk kijkers te trekken, of volledig onbekende acteurs om geld te besparen. The Lord of the Rings is een geniale mix. Tegenwoordig kunnen wij ons niet voorstellen hoe de trilogie eruit zou zien met Sean Connery als Gandalf. Toch is Ian McKellen, met onze huidige kennis, duidelijk de perfecte Gandalf! Hoe hij wijsheid en macht uitstraalt, evenals vriendelijkheid en af en toe een beetje prikkelbaarheid, met uitzondering van de wat rare en grappige Tuk. Of Cate Blanchett, die met haar betoverende blik en haar uiterlijk, dat zowel jong als oud lijkt, echt onsterfelijk is. Precies zoals we ons Galadriel hadden voorgesteld.

Wat de cast betreft, was er echter geen grotere uitdaging en geen grotere triomf dan Aragorn, wiens verhaal net zo legendarisch is als de Ene Ring zelf. Het is beroemd dat de oorspronkelijk voor de rol gecaste Stuart Townsend – waarvoor Peter Jackson overigens tegen alle verwachtingen in stond – direct voor de opnames werd ontslagen. Terwijl slechts een week later Aragorns eerste optreden in de Prancing Pony zou worden gefilmd!

Wat een geluk dat de Amerikaans-Deense acteur Viggo Mortensen op het laatste moment insprong. En Mortensen paste perfect in de rol: hij is een zeer belezen persoon die gedichten en korte verhalen schrijft. Hij houdt van de natuur, kamperen in de open lucht, paarden, vissen, het hele programma. Maar vooral houdt hij van taal en let op elk klein detail. Scenarioschrijfster Philippa Boyens herinnert zich zijn vele bijdragen tijdens de opnames: “Hij heeft ons soms gek gemaakt. Als hij weer met het boek in de hand op je af kwam, wist je wat er aan de hand was.” Ja, Mortensen ging helemaal op in zijn rol, werd letterlijk Aragorn. Hij kampeerde in de open lucht, probeerde zijn collega’s te enthousiasmeren, droeg zelden zijn kostuum uit en had altijd het zwaard Andúril bij zich. De verhalen van de set, zoals het verliezen van een tand, een blessure aan zijn voet, het kopen van drie van de paarden uit de films na de opnames, en wat niet al, hebben zijn legendarische status verder bezegeld. Al zou hij hier helemaal niet om geven.

De mix van live-action en CGI

Tuurlijk: zonder moderne computertechniek zou het niet mogelijk zijn geweest om The Lord of the Rings te realiseren. Toch geloven we dat de trilogie van Peter Jackson vandaag de dag vooral zo geweldig uitziet omdat de technologie nog vrij beperkt was. Dit dwong de makers om waar mogelijk echte acteurs, sets en praktische effecten zoals Forced Perspective te gebruiken, in plaats van alles door de computer te laten regelen, zoals het anderhalf jaar eerder uitgebrachte Star Wars Episode I: The Phantom Menace vaak werd verweten. Voor ons is het ook geen toeval dat de Uruk-hai in The Lord of the Rings, echte mensen in kostuums en make-up, veel bedreigender lijken dan de CGI-orcs in de latere The Hobbit-films. Alleen door de juiste balans tussen computer effecten en de echte wereld (dank je, Nieuw-Zeeland!) zien de films er nog steeds fantastisch uit. We willen echter niet onder de tafel vegen dat ook de technische prestaties groot waren en Hollywood tot op de dag van vandaag beïnvloeden, zoals de ontwikkeling van de MASSIVE-software, die in staat was om 10.000 orcs in een gevecht te simuleren.

Op dit punt moeten we ook Gollum noemen. Ja, zelfs toen waren er al CGI-personages zoals Jar Jar Binks. Maar er waren geen CGI-personages die echt echt leken! Dat was precies wat Gollum was, dankzij de geweldige technische uitvoering en de acteerprestaties van Andy Serkis. Het was misschien wel de eerste motion capture-prestatie die het publiek echt overtuigde. Gollum was geen man in een kostuum. Maar ook geen volledig geanimeerd personage. Het was Andy Serkis! In elke beweging, elke gezichtsuitdrukking. Bovendien was Gollum een diepgaand karakter, soms vrolijk en onschuldig als een jonge hond, soms sluw en bedreigend als een dief en moordenaar. Het innerlijke gesprek tussen Gollum en Smeagol ... zonder de finesse van Serkis of de technische uitvoering van Weta had dat ook in chaos kunnen eindigen.

De muziek

Een film is slechts zo goed als zijn muziek. Toegeven, dit klinkt misschien een beetje overdreven. Maar slechts een beetje. Het is voldoende om een paar minuten extra’s op een dvd te bekijken, zoals verwijderde scènes, om het verschil te zien dat goede muziek maakt. Hoe het emoties overbrengt, karakters neerzet, scènes diepgang geeft. De soundtrack van Howard Shore begeleidt niet zomaar de actie zoals in zoveel andere films. De muziek vertelt met klanken zijn eigen verhaal. Beschrijft personages.

In die zin is de muziek van The Lord of the Rings een “klassieke” soundtrack in de beste zin. Zoals filmmuziek werd gemaakt in de jaren '60, '70 of '80. Zoals in Psycho van Bernard Herrmann of bijna alles wat John Williams heeft gedaan. De muziek van The Lord of the Rings is een symbiose met de film en zijn verhaal. Wie vandaag een nummer als Concerning Hobbits of The Breaking of the Fellowship hoort, wordt onmiddellijk teruggebracht naar Midden-aarde. En, dat is ook niet vanzelfsprekend: de muziek wordt door alle fans geaccepteerd. Zo klinkt Midden-aarde, zo klinkt The Lord of the Rings. Alsof het een audioversie van een schilderij van Alan Lee is.

Het succes

Dat de trilogie van Peter Jackson filmgeschiedenis zou schrijven was op 12 februari 2002 duidelijk. Die dag gaf de trilogie de reikwijdte waarvoor deze vandaag bekend is. Op 12 februari 2002 werd The Fellowship of the Ring genomineerd voor 13 Oscars, waaronder de beste film. Hoewel het met de huidige kennis bijna ongelooflijk lijkt: dat was echt indrukwekkend! Niemand had verwacht dat de Academy deze fantasyfilm, deze blockbuster serieus zou nemen. Uiteindelijk won The Fellowship of the Ring “slechts” vier Oscars, maar de nominaties toonden aan dat de films meer waren dan dat. En toen The Return of the King twee jaar later elf Oscars won, werd alleen maar bevestigd wat iedereen al wist: The Lord of the Rings was en is een buitengewone prestatie, zowel het boek als de films. Beide hebben de tand des tijds doorstaan. En hebben het fantasygenre in hun respectieve medium voor altijd veranderd. Dit alles vereiste tijd, geld, werk en vooral moed. En “moed kan je vinden op de meest onwaarschijnlijke plaatsen”, zoals Tolkien ooit schreef. Bijvoorbeeld in het rustige Nieuw-Zeeland met zijn vreemde horrorfilmliefhebbende regisseur, van wie niemand ooit zo’n werk had durven verwachten.